HomeEkstradycja z Anglii do Polski po Brexit
Często pojawia się pytanie, czy ekstradycja z Anglii do Polski jest nadal możliwa po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Odpowiedź jest jednoznaczna: tak, jest możliwa. Jednak zasady gry diametralnie się zmieniły. Brexit oznaczał koniec ery szybkiego i niemal automatycznego mechanizmu, jakim był Europejski Nakaz Aresztowania (ENA). Dla osób, które zetknęły się z wnioskiem o wydanie, oznacza to, że ekstradycja z UK stała się bardziej skomplikowanym procesem, który zapewnia znacznie więcej możliwości obrony. Obecnie podstawą prawną dla wszystkich procedur jest nowy dokument – Umowa o handlu i współpracy (Trade and Cooperation Agreement – TCA), która ustanowiła zupełnie inne ramy współpracy między organami sądowymi Wielkiej Brytanii a krajami UE, w tym Polską.
Koniec ENA: Jak Brexit zmienił zasady ekstradycji?
Do 1 stycznia 2021 roku procedura wydawania osób między Polską a Wielką Brytanią była regulowana Decyzją Ramową UE o Europejskim Nakazie Aresztowania (ENA). System ten został zaprojektowany w celu maksymalnego przyspieszenia i uproszczenia procesu. Sądy kraju wykonującego nakaz miały bardzo ograniczone podstawy do odmowy, a cały proces często zajmował tygodnie, a nie miesiące.
Z wyjściem Wielkiej Brytanii z UE działanie ENA zostało zakończone. Nowy system, wprowadzony w ramach Umowy o handlu i współpracy (TCA), choć dąży do tych samych celów, z natury jest bardziej tradycyjną procedurą ekstradycji.
Kluczowe różnice można sprowadzić do następujących:
- Szybkość: Procedura według TCA z reguły trwa znacznie dłużej niż według ENA.
- Podstawy do odmowy: Brytyjskie sądy otrzymały znacznie więcej narzędzi do odmowy ekstradycji. Pojawiły się nowe bariery związane z prawami człowieka, proporcjonalnością i motywami politycznymi.
- Prawna złożoność: Proces stał się bardziej kontradyktoryjny i wymaga od obrony dogłębnej znajomości zarówno prawa międzynarodowego, jak i brytyjskiego ustawodawstwa dotyczącego ekstradycji.
Wielka Brytania jest teraz traktowana jako „kraj trzeci”, ale z szczególnym statusem, określonym w TCA, co czyni procedurę unikalną i nie w pełni identyczną z ekstradycją, na przykład ze Stanów Zjednoczonych.
Nowa podstawa prawna: Arrest Warrant w ramach Umowy o handlu i współpracy (TCA)
Zamiast ENA wprowadzono nowe narzędzie – Nakaz aresztowania (Arrest Warrant). Chociaż funkcjonuje on podobnie do starego nakazu, będąc wnioskiem od organu sądowego jednego państwa do organu sądowego innego o zatrzymanie i przekazanie osoby, jego natura prawna jest inna. Jest regulowany przez Część 7 TCA, która została zaimplementowana do brytyjskiego ustawodawstwa.
Ważne jest zrozumienie, że nowe zasady ekstradycji po Brexit nie oznaczają amnestii. System nadal działa, ale wymaga innego podejścia. Należy również zauważyć, że Europejskie Nakazy Aresztowania wydane przed 31 grudnia 2020 roku mogły być wykonane, ale tylko w przypadku, gdy aresztowanie w Anglii na podstawie nakazu miało miejsce przed tą datą. Wszystkie nowe wnioski z Polski muszą być składane wyłącznie w formie Nakazu Aresztowania zgodnie z zasadami TCA.
Procedura ekstradycji z UK do Polski krok po kroku
Chociaż każdy przypadek jest indywidualny, ogólna procedura ekstradycji z Wielkiej Brytanii przebiega przez kilka standardowych etapów. Znajomość tej kolejności pomaga zrozumieć, na jakim etapie znajduje się sprawa i jakie działania należy podjąć.
- Wydanie nakazu aresztowania w Polsce. Polski sąd prowadzący sprawę wydaje nakaz aresztowania, który teraz musi spełniać wymagania TCA.
- Przekazanie do Wielkiej Brytanii. Nakaz za pośrednictwem specjalnych kanałów komunikacji przekazywany jest do centralnego organu Wielkiej Brytanii (UK Central Authority), który po certyfikacji kieruje go do policji w celu wykonania.
- Areszt w UK. Na podstawie otrzymanego nakazu brytyjska policja dokonuje zatrzymania. Osoba aresztowana musi zostać doprowadzona do Westminster Magistrates’ Court w Londynie, który specjalizuje się w sprawach ekstradycyjnych, zazwyczaj w ciągu 48 godzin.
- Pierwsze posiedzenie sądu (Initial Hearing). Na tym krótkim posiedzeniu sąd oficjalnie informuje zatrzymanego o istocie nakazu, ustala jego tożsamość i, co niezwykle ważne, podejmuje decyzję o zastosowaniu tymczasowego aresztu lub możliwości zwolnienia za kaucją (bail).
- Główne posiedzenie w sprawie ekstradycji (Extradition Hearing). To kluczowe przesłuchanie, na którym obrona przedstawia wszystkie argumenty przeciwko wydaniu. Sąd szczegółowo analizuje, czy istnieją jakiekolwiek przeszkody prawne dla ekstradycji.
- Decyzja sędziego. Na podstawie głównego przesłuchania sędzia podejmuje decyzję o ekstradycji lub o zwolnieniu osoby.
- Prawo do apelacji. Obie strony – zarówno obrona, jak i polskie władze – mają prawo odwołać się od decyzji w Sądzie Najwyższym (High Court). Proces apelacyjny może być długi i skomplikowany.
Kiedy sąd w Anglii może odmówić ekstradycji?
To najbardziej istotny aspekt, który zmienił się po Brexit. Lista podstaw do odmowy wydania stała się znacznie szersza. Jeśli zastanawiasz się, czy w Anglii jest ekstradycja, to odpowiedź brzmi – tak, ale z wieloma zastrzeżeniami. Brytyjski sąd jest zobowiązany odmówić ekstradycji, jeśli znajdzie choćby jedną z ustanowionych prawem przeszkód.
Oto główne kategorie argumentów, które mogą prowadzić do odmowy:
- Zagrożenie prawom człowieka. Stało się to jednym z głównych pól bitwy w sprawach o ekstradycję. Sąd odmówi wydania, jeśli istnieje realne ryzyko naruszenia artykułów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC), w szczególności:
– Artykuł 3 (zakaz tortur i nieludzkiego traktowania): Argumenty mogą dotyczyć przeludnienia i złych warunków sanitarnych w polskich więzieniach i aresztach śledczych.
– Artykuł 6 (prawo do sprawiedliwego sądu): Argumenty mogą być związane z obawami dotyczącymi niezależności władzy sądowniczej w Polsce. - Zasada podwójnej przestępczości (Dual criminality). Czyn, za który żąda się ekstradycji, musi być przestępstwem zarówno według prawa polskiego, jak i brytyjskiego.
- Polityczne motywy. Nowy system bezpośrednio zakazuje ekstradycji, jeśli wniosek został złożony w celu prześladowania osoby z powodów politycznych lub jeśli jej sytuacja może być naruszona z tych powodów.
- Upływ czasu (Passage of time). Sąd może odmówić wydania, jeśli od momentu popełnienia przestępstwa minęło znaczne ilość czasu, a ekstradycja byłaby niesprawiedliwa lub despotyczna.
- Proporcjonalność i prawo do prywatności. Sąd jest teraz zobowiązany oceniać proporcjonalność ekstradycji. Jeśli chodzi o drobne przestępstwo, a osoba, której dotyczy wniosek, ma silne więzi rodzinne i społeczne w UK, sąd może odmówić wydania na podstawie Artykułu 8 EKPCz (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego).
- Fizyczny i psychiczny stan. Ciężki stan zdrowia, który nie może być odpowiednio leczony w polskim systemie penitencjarnym, może stać się podstawą do odmowy.
Rola adwokata w postępowaniu ekstradycyjnym w UK
Po Brexit rola wykwalifikowanego prawnika stała się absolutnie krytyczna. Złożoność procedury i rozszerzenie podstaw do obrony czynią samodzielne działania praktycznie niemożliwymi. Kompetentny adwokat ds. ekstradycji w UK (solicitor lub barrister) skrupulatnie analizuje Nakaz aresztowania pod kątem błędów formalnych, przygotowuje i składa wniosek o zwolnienie za kaucją (bail application), a także gromadzi dowody na główną rozprawę – w tym opinie ekspertów dotyczące warunków w więzieniach czy stanu zdrowia klienta. Następnie przedstawia w sądzie argumenty przeciwko ekstradycji, opierając się na brytyjskim ustawodawstwie i orzecznictwie, a w razie potrzeby przygotowuje i prowadzi postępowanie apelacyjne w Sądzie Najwyższym.
Zwróćcie się do prawników o ochronę przed ekstradycją
Podsumowując, ekstradycja z Wielkiej Brytanii do Polski po Brexicie jest nadal możliwa, ale przestała być formalnością. Przekształciła się w pełnoprawny proces sądowy o charakterze kontradyktoryjnym, w centrum którego znajdują się prawa człowieka i zasada proporcjonalności.
Europejski nakaz aresztowania przeszedł do przeszłości, a nowa procedura w ramach Umowy o handlu i współpracy (TCA) otworzyła dla obrony wiele nowych możliwości, które wcześniej były niedostępne. W przypadku zetknięcia się z taką sytuacją pierwszym i najważniejszym krokiem jest natychmiastowe skontaktowanie się z prawnikiem specjalizującym się w prawie ekstradycyjnym w Wielkiej Brytanii.
