Türkiye ve Birleşik Krallık Arasında İade: Hukuki Mekanizmalar, Riskler ve Savunma Stratejileri

Ankara ve Londra arasındaki yargı iş birliği, uluslararası hukuk normlarının, diplomatik çıkarların ve insan haklarının korunmasına yönelik katı standartların iç içe geçtiği karmaşık bir mekanizmadır. Zorla geri gönderilme tehdidiyle karşı karşıya kalan kişiler için bu sürecin inceliklerini anlamak, kişisel özgürlük meselesine dönüşmektedir. İade prosedürü, otomatik bir idari işlem değil, sonucu savunmanın niteliğine ve delil temelinin derinlemesine incelenmesine bağlı olan çok aşamalı bir hukuki mücadeledir. 2025 yılında, jeopolitik dalgalanmalar ve Brexit’in sonuçları ışığında oyun kuralları değişmiş, avukatlardan ikili anlaşmaların yorumlanmasında yeni yaklaşımlar talep edilmiştir.

Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden çıkışı, yargı iş birliği manzarasını kökten değiştirdi. Londra, işlemlerin hızlandırılmış bir şekilde yürütülmesini sağlayan Avrupa Tutuklama Emri (EAW) sistemine erişimini kaybetti. Artık Britanya adaleti, Avrupa Konseyi’nin daha muhafazakâr ve uzun süren mekanizmalarına geri döndü. Bu, her talebin daha titiz bir şekilde incelendiği ve mahkemelerin delilleri değerlendirme konusunda geniş bir takdir yetkisine sahip olduğu anlamına geliyor. Savunma için bu durum ek fırsatlar sunuyor: bürokratik mekanizma yavaşladı ve karşı delillerin toplanması için zaman tanıyor.

İngiliz genel hukuku artık eski konvansiyonlarla birlikte çalışıyor, bu da benzersiz emsaller yaratıyor. Ingiltere suçlu iadesi yapıyor mu sorusunun artık net bir evet ya da hayır cevabı yok. Cevap her zaman belirli bir davanın detaylarında saklıdır: suçlamanın ağırlığı, siyasi motivasyonun varlığı ve kabul eden ülkedeki güvenlik garantileri.

2016 yılındaki olaylardan sonra Ankara’dan gelen taleplerle ilgili Londra’daki davalar özel bir hassasiyet kazandı. Gülen hareketine veya Kürt örgütlerine bağlantılı olmakla suçlanan kişilerin iadesine yönelik talepler, İngiliz adaletinin katı standartlarıyla karşılaştı. Bu tür davaları inceleyen Westminster Sulh Ceza Mahkemesi, insan hakları garantileri ile terörle mücadele yükümlülüklerinin çarpıştığı bir savaş alanına dönüştü.

Britanya mahkemesinde savunmanın merkezi unsuru, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) maddelerinin ihlal edilme riskine dair kanıttır. İşkenceyi ve insanlık dışı muameleyi yasaklayan Madde 3, birçok talep için aşılmaz bir engel haline gelmektedir. Britanya hakimleri, Türk tarafından somut, hukuki bağlayıcılığı olan garantiler talep etmektedir. Ankara, iade edilen kişinin aşırı kalabalık hücrelere yerleştirilmeyeceğini ve tıbbi yardıma erişim sağlayacağını teyit etmelidir.

Durum, uluslararası gözlemcilerin raporlarıyla daha da karmaşık hale geliyor. F ve L tipi Türk ceza infaz kurumlarının aşırı doluluğu, belgelerle doğrulanmış gerçekler olarak sıkça red gerekçesi oluyor. Eğer avukat, müvekkilinin insan onurunu aşağılayan koşullara maruz kalma riski taşıdığını kanıtlarsa, mahkeme iade talebini engeller. Bu bağlamda ingiltere suçluları iade ediyor mu sorusu, talepte bulunan tarafın insancıl muameleyi sağlayıp sağlayamayacağının analizine dönüşüyor.

İkinci güçlü savunma argümanı, AİHS’nin (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) 6. maddesi — adil yargılanma hakkıdır. Savunma, genellikle Türkiye’nin yargı sisteminin 2016 yılından sonra yürütme organının ciddi baskısına maruz kaldığını öne sürerek bu duruma atıfta bulunur. Argümantasyon, suçlamaların siyasi niteliğini göstermeye dayanır. Eğer ingiltere ile suçlu iadesi var mı (İngiltere ile iade anlaşması var mı) talebi, gazetecilerin, aktivistlerin veya iş insanlarının uydurma gerekçelerle kovuşturulmasına dayanıyorsa, İngiliz mahkemesi bunu bir hak ihlali olarak görmeye meyillidir.

Hakimler, ceza kovuşturmasının siyasi baskı aracı olarak gizlenip gizlenmediğini dikkatlice analiz ediyorlar. Bu tür davalarda, Türkiye’deki hukukun üstünlüğü durumuna ilişkin uzman raporları belirleyici bir rol oynar. Başarılı bir savunma, iddianamenin kuru metninin ötesine geçen belirli bir ceza davasının bağlamını mahkemeye açıklayabilecek uzmanların dahil edilmesini gerektirir.

Ters süreç kendi özelliklerine sahiptir ve özellikle Türkiye’nin ulusal mevzuatı olan 6706 sayılı “Ceza İşlerinde Uluslararası Adli İş Birliği Kanunu” ve Türk Ceza Kanunu (TCK 5237) ile düzenlenmektedir. Londra bir talep gönderdiğinde, bu talep Adalet Bakanlığı’ndan başlayıp Ağır Ceza Mahkemesi’nde (Ağır Ceza Mahkemesi) sona eren Türk bürokrasisinin çarklarına girer.

Türkiye katı bir ilkeye bağlıdır: kendi vatandaşları, Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne karşı olan yükümlülükler dışında, yabancı devletlere iade edilmez. Bu, iki ülkenin yaklaşımlarında temel bir farklılık yaratır. Britanya’da suç işleyip ülkesine dönen bir Türk vatandaşı için ingilterenin suçlu iadesi var mı sorusu ikincil önemdedir. Birincil olan ise aut dedere aut judicare (ya teslim et ya yargıla) ilkesidir. Türkiye, vatandaşını teslim etmektense, İngilizler tarafından sağlanan materyallere dayanarak kendi yargı sürecini başlatmayı tercih eder.

Türkiye’de bulunan yabancı uyruklu kişiler için prosedür farklı şekilde işlemektedir. Mahkeme, çifte yargı yetkisinin varlığını kontrol eder. Fiil, her iki yargı alanında da suç olarak kabul edilmelidir. Londra’da kovuşturulan eylem, İstanbul’da cezai yaptırıma tabi değilse, iade talebi reddedilir. Ayrıca zamanaşımı süreleri de incelenir. Türk mevzuatı, belirli suçlar için daha kısa zamanaşımı sürelerine sahip olabilir ve bu durum iade sürecinin durdurulması için yasal bir gerekçe oluşturur.

İade nadiren doğrudan büyükelçiliğe yapılan bir taleple başlar. Çoğu zaman ilk alarm sinyali, sınır geçişinde tutuklama veya Interpol’ün Kırmızı Bülteni temelinde yapılan belge kontrolü olur. Uluslararası polis veri tabanları, talebin ön hazırlığı için bir araç olarak hizmet eder.

Ancak İnterpol sistemi mükemmel değildir ve sıkça devletler tarafından muhalifleri takip etmek için kullanılmaktadır. İnterpol Tüzüğü’nün 3. maddesi, örgütün siyasi, askeri, dini veya ırksal nitelikteki işlere müdahalesini kesinlikle yasaklar. Kırmızı bültene itiraz etmek, iade talebine karşı savunmayla paralel olarak yürütülmesi gereken ayrı bir hukuki süreçtir. İnterpol veritabanından verilerin silinmesi, iade talebi mahkeme tarafından resmi olarak incelenmeden önce tutuklama gerekçelerini fiilen geçersiz kılabilir.

Deneyimli avukatlar, İnterpol Dosya Kontrol Komisyonu (CCF) ile önleyici çalışmanın, ulusal mahkemede mücadele etmekten genellikle daha etkili olduğunu bilirler. Eğer aramanın organizasyon kurallarını ihlal ettiğini kanıtlamak mümkün olursa, bildirim kaldırılır ve uluslararası arama sona erer. Bu, özellikle suçlu iadesi olmayan ülkeler 2025 gibi sorgulara yanıt arayan ve sığınma uman müşteriler için önemlidir, oysa doğru strateji, aramanın asıl sebebini ortadan kaldırmaktır.